Waarom schaalvergroting ons rijker maakt...

Dit keer een iets ander type brief. Ik werd namelijk getriggerd door een discussie in onze community over 'schaalvergroting'. Beleggers raken meestal erg opgewonden van dat woord.

Het is ook gewoon een lekker woord. Maar belangrijker, schaalvergroting leidt tot hogere winsten. En dus dikke dollars voor dolle beleggers.

Maar er is een keerzijde. Veel mensen krijgen jeuk van het woord schaalvergroting. Grote ketens zoals Action, McDonalds, Albert Heijn en Basic-Fit. Het voelt kil, onpersoonlijk en soms zelfs lelijk. Mensen worden er treurig van.

Ergens hunkeren we allemaal naar de charme en nostalgie van een echt brood bij een echte bakker. Plekken waar de ondernemer je nog bij naam kent.

Vroeger was alles beter?

Ik begrijp de nostalgie. Maar ik denk dat we vergeten wat we voor schaalvergroting terugkrijgen. Daarom zes inzichten om het huidige straatbeeld met de daarbij horende verschraling te omarmen:  

1. Schaalvergroting democratiseert luxe

   Vroeger was er dagelijks vlees voor de rijken. Nu koop je biefstuk bij de Appie. Dankzij massaproductie leven miljarden mensen alsof ze tot de elite behoren. Luxe is geen privilege meer, het is een gewoonte geworden. Schaal maakt dat mogelijk. Maar we zijn eraan gewend geraakt en daarom vergeten we het. 

2. Het alternatief? Schaarste en dure boetieks

   Een ambachtelijke bakker is leuk, tot je €8 betaalt voor een brood. Zonder schaal wordt alles duurder. We klagen nu al over inflatie maar stel je voor dat de ketens er niet waren? En wie betaalt de hoge prijzen? Niet de bovenlaag, die vindt het prima. Maar de rest van de samenleving ziet z’n koopkracht verdampen. Dan is een uniforme winkelstraat ineens een zegen. 

3. Schaal is economische veerkracht

   Tijdens corona bleven de grote ketens leveren. De kleine zaakjes? Die moesten dicht of gingen failliet. Schaal zorgt voor buffers, voor IT-systemen, voor flexibiliteit. In tijden van stress zijn schaal en overleven hetzelfde woord.

4. Schaalvergroting kan juist goed zijn voor het klimaat

   Eén distributiecentrum is efficiënter dan tien kleine bevoorradingen. Grote spelers investeren in zonnepanelen en elektrische vrachtwagens omdat het loont. Kleine spelers willen het misschien wel, maar kunnen het vaak niet. Het klinkt misschien stom maar duurzaamheid heeft schaal nodig. Nou kan je uiteraard wel discussiëren over de Action. Waarbij door schaalvoordelen producten zo goedkoop zijn dat mensen er veel te veel onnodige zooi kopen. Als alles veel duurder zou zijn, zou er veel minder verspilling zijn. Maar moet je dit de ketens aanrekenen of de consument? De consument, dus wij met zijn allen, bepalen uiteindelijk het straatbeeld.  

5. De esthetiek-klacht is een luxeprobleem

   In arme landen is toegang belangrijker dan uitstraling. Daar is een grote keten een kans, geen probleem. Dat wij klagen over gevels die op elkaar lijken, is al een teken van overvloed. Het is esthetisch ongemak in een wereld van economische rijkdom. We zijn hier simpelweg veel te rijk dat we ons om zulke zaken druk maken.

6. Kleinschaligheid leeft dankzij schaal

   De kaasboer profiteert van de mensenstroom naar de Appie. De webshop draait op het bezorgnetwerk van Bol. Grote spelers creëren het ecosysteem waar de kleine op meeliften. Er zijn veel zichtbare ondernemers verdwenen maar je moest eens weten hoeveel ondernemers leven van een Bol.com. Zonder schaal, geen niche.

We kunnen best kritisch zijn op eenheidsworst. Maar laten we niet vergeten dat die eenheidsworst ons iets bijzonders heeft gebracht: vrijheid. Vrijheid om te kiezen. Vrijheid om niet meer elk dubbeltje om te draaien.

En de vrijheid om als we willen toch dat dure zuurdesembrood bij die ene ambachtelijke bakker te halen. Want ook dat is er nog. Juist dankzij schaalvergroting.

Het probleem is dat we als mens zo snel wennen aan een nieuwe levensstandaard. Daardoor vergeten we hoe extreem goed we het hier hebben in Nederland. Daardoor maken we ons druk over luxeproblemen. Problemen die zo insignificant zijn dat iemand die 100 jaar geleden leefde een moord zou doen als hij de hedendaagse problemen kon ruilen voor zijn dagelijkse ellende.

Het ironische vind ik dat schaalvergroting voortkomt uit het kapitalisme. Dit kapitalisme maakte ons rijk. Nu we rijk zijn, verlangen we terug naar de nostalgie van vroeger. Helaas gaan deze twee niet samen.